Mrągowskie śródmieście

Mrągowo jest jednym z najstarszych mazurskich miast. Prawa miejskie otrzymało na pocz. XV w., w latach 1404-1407. W odróżnieniu od innych miejscowości właściwie nie zostało zniszczone podczas II wojny światowej.

W 1348 r. Krzyżacy zbudowali strażnicę znajdującą się ok. 5 km na południe od zamku w Szestnie, który był wtedy centrum administracyjnym. Obniżenie między dwoma wzgórzami (obecna tzw. Górna Warszawska oraz Wielki Oz Mrągowski), przecięte strumykami łączącymi jeziora Czos i Magistrackie, idealnie nadawało się do tego typu budowy. Jadąc z południa w kierunku Szestna, trudno byłoby ominąć wartownię, gdyż nie pozwalały na to okoliczne mokradła (j. Sołtyskie, Małe i nieistniejące Duże Magistrackie oraz teren podmokły przy Ostrowiu). Przy strażnicy powstała osada, która na początku XV w. otrzymała prawa miejskie.

Możliwość rozwoju przestrzennego ograniczały jeziora i tereny podmokłe, dlatego z konieczności granice miasta miały kształt prostokąta o długości 240 m. Tak długa jest obecna ul. Ratuszowa! Domy przy rynku miały szerokość 2 prętów bez jednego łokcia, czyli 8,06 m. Co ciekawe, do dziś stare kamienice mają taką szerokość! Najstarsze mrągowskie ulice, czyli Królewiecka i Warszawska, to dawne drogi handlowe z północy na południe, z Królewca do Warszawy.

Siatka ulic historycznego centrum została wytyczona już w średniowieczu. Zwracają uwagę nieregularności w planowaniu. Ulica Warszawska wychodzi z rogu rynkowego a ulica Królewiecka ze środkowej części ul. Żeromskiego. Mrągowo nie miało murów obronnych, a jedynym umocnieniem był rów napełniony wodą oraz wał ziemny. Dawne rowy graniczne istnieją współcześnie. Są to częściowo podziemne kanały rozpoczynające się od j. Magistrackiego. Jeden łączy się z j. Czos (nad nim wytyczono początek ul. Ratuszowej), a drugi skierowany jest na północ w stronę targowiska miejskiego. Dobrze są one widoczne na planie z XIX w.

Decyzję budowy ratusza podjęto po Wielkim Pożarze w 1822 r., który strawił większość zabudowy staromiejskiej. Został zbudowany w 1824 r. w stylu klasycystycznym. Jednocześnie powiększono rynek kosztem południowej zabudowy (obecnie pl. Kajki). Na decyzję o wybudowaniu reprezentacyjnego gmachu wpłynęła też nowa funkcja Mrągowa jako siedziby powiatu, którą przeniesiono z Szestna w 1818 r. W poł. XIX w. obiekt przekształcono według projektu mistrza murarskiego Chrystiana Tschirschnitza, lecz nie wiadomo w jakim zakresie. W 1907 r. ponownych zmian dokonał znany architekt Fritz Heitmann z Królewca.

Mapa zniszczeń

Miedzianą wieżę ratuszową wzniesiono w 1908 r. Wieżyczka zwieńczona jest chorągwią o zarysie łba niedźwiedzia, na której widnieje herb miasta oraz dwie daty: oddania budynku do użytku (1824 r.) oraz zbudowania wieżyczki (1908 r.).

Miedziana iglica. Fot. Marian Modzelewski

Od strony pl. Kajki przylega do Ratusza Strażnica Bośniacka. W latach 1770-1790 mieszkali tu oficerowie 9. Pułku Bośniaków, lekkiej kawalerii pruskiej, stąd wzięła się zwyczajowa nazwa. Jeźdźcy wyposażeni byli w długie lance (rodzaj włóczni). Stacjonowali w wielu miastach Prus Wschodnich, ponieważ w przypadku wojny z Rosją mieli walczyć z rosyjskimi kozakami.

Prawdopodobnie pierwotnie budynek pełnił funkcję arsenału (magazynu broni), potem wartowni miejskiej. Obiekt ten pochodzi z XVIII w. i obok wieży kościoła ewangelickiego jest najstarszą zachowaną mrągowską budowlą, stanowiącą swoisty relikt dominującej dawniej w krajobrazie miejskim architektury szkieletowej. Mur pruski to rodzaj ściany ze szkieletem konstrukcyjnym, np. z drewna, wypełnionej murem z cegły, często mylona z szachulcem, czyli ścianą szkieletową, lecz wypełnionej gliną zmieszaną ze słomą lub trzciną. Jego konstrukcja drewniana jest widoczna, często impregnowana i może być traktowana także jako element dekoracyjny.

Drzwi dawnej strażnicy można uznać za najstarsze zachowane w Mrągowie. Są dwuskrzydłowe, nabite guzowatymi gwoźdźmi, które pełnią funkcję dekoracyjną. Klepki tworzą ozdobny geometryczny wzór tzw. układ w jodełkę, zbiegający się w połowie wysokości drzwi. Ponad drzwiami wprowadzono prostokątne nadświetle podzielone szczeblinami.

Przy Strażnicy Bośniackiej mieściła się kiedyś kasa miejska oraz karczma. Dokładna data budowy jest nieznana. Być może w średniowieczu mieścił się tu browar miejski. Pierwsza wzmianka o restauracji pochodzi z 1848 r. Była to najstarsza restauracja i hotel („Skrodzki”) w mieście. Po I wojnie światowej założono w tym budynku bank miejski (Stadtsparkasse). Także obecnie znajduje się tu siedziba banku.

Współczesne centrum to przede wszystkim zabytkowe kamieniczki, które odzwierciedlają klimat dawnego mazurskiego miasteczka. Jednym z najstarszych dobrze zachowanych budynków jest kamienica przy ul. Mały Rynek 2, w której mieści się apteka „Pod Orłem” założona w 1819 r. Jest to najstarsza apteka w województwie – działa już ponad 200 lat! Orzeł był symbolem panującej wtedy rodziny królewskiej, czyli Hohenzollernów. Oznaczano nim budynki użyteczności publicznej. Dlatego widać go na dawnych budynkach pocztowych, ale i na karczmach wiejskich. Do dzisiaj dawne restauracje i karczmy na Dolnym Śląsku, czyli dawnej pruskiej prowincji mają orła, czasami czarnego w nazwie. Podobnie z apteką jest w pobliskim Reszlu.

Od północnej strony ratusza rozciąga się Mały Rynek. Takiej wielkości był rynek po południowej stronie przed pożarem w 1822 r. Niewielki budynek z małymi oknami przy ratuszu to dawny areszt miejski. Obecnie siedziba Informacji Turystycznej.

Obok, na ścianie budynku z bramą wjazdową, widać wysoko dwie schodkowo ukształtowane metalowe konstrukcje. Pomiędzy nimi znajdował się dawniej dzwon alarmowy ostrzegający mieszkańców przed niebezpieczeństwem, np. pożarem. Ogólnodostępny dzwon mógł być uruchamiany przez każdego, kto np. zauważył pożar w nocy. Charakterystyczne schodkowo ukształtowane rurki wystające ze ściany w południowej części pierzei wskazują miejsce zawieszenia dzwonu. Został on usunięty podczas kompleksowego remontu na początku lat 90-tych XX w.

Najstarszy wizerunek słupa alarmowego znajduje się na przedstawieniu centrum miasta z 1822 r. Widać go przed Strażnicą Bośniacką.

Pierwsza kamienica przy Małym Rynku to dawny Bank Powiatowy. Pod nr 2 znajduje się elegancka kamienica z okrągłym balkonem. W skrajnych częściach długiej ściany od strony ul. Kościuszki widoczne są dwa medaliony. Na jednym zobaczyć można chłopczyka na baranku z gałązka oliwną, na drugim chłopczyka przebranego za rzymskiego legionistę jadącego na lwie. Czy jest to nawiązanie do słów Chrystusa: "Oddajcie cesarzowi co cesarskie, Bogu co boskie” w odniesieniu do płacenia podatków w Banku Powiatowym?

Medaliony z dawnego Banku Powiatowego.

autor: Robert Wróbel